مدیریت بیماریها وآفات باغات هسته دار

          M.A 
            بازدید : 426
          شنبه 31 تیر 1391
           نظرات (0)
        

اهداف هرس
کنترل بیماری شانکرباکتریایی ، لب شتری ، مونیلیا وغربالی

مدیریت باغات هسته دار
1-قبل ازکشت ویادر تابستان بعداز کشت حتمااززیرشکن استفاده نماییدوخاک منطقه بایدعمیق باشد. آبیاری بعداز کشت ضروری است
2- اسدیته خاک خنثی باشد نفوذپذیری وزهکش مناسب داشته باشد.
3-خاک موردنیاز2ماه قبل کشت تاعمق75سانتیمترکمپوست وسایرعناصرموردنیازطبق آزمون خاک داده شودونهال درچاله1متردر1.8متروباعمق 75سانتیمتر کاشته شود.
4- هرس بموقع شاخه های آفت زده وبیماردرتابستان بعدازبرداشت میوه ودرشرائط عدم بارش باران وهرس کلی سالانه دراواخر پاییز قبل از سرماویااواسط زمستان بعدازپایان سرما
5- رسیدگی ازلحاظ آبیاری علی الخصوص درسال اول وکوددهی بعدازبرداشت محصول
6-هرس زمستانه بهتراست وقتی سرماکمترشده وهوانسبتاگرم میشود(قبل ازتورم غنچه) انجام گیردو40درصدشاخه هابایدحذف شود. ویا2هفته قبل از وقوع یخبندان وسرما انجام شود
7-هرس تابستانه بهتراست فورا بعدبرداشت محصول انجام گیرد.
8-کنترل سوسکهای چوبخوار،پوستخوار،شپشکها،بیماریهاوعلفهای هرز
9-مدیریت سرمازدگی وبرنامه ریزی برای فرار از سرمازدگی
10- کوددهی مطابق آزمون خاک وبصورت چالکود
11- اجتناب از آبیاری غرقابی باغات واجتناب ازآبیاری بیش ازحدهمراه باکودهای ازته به میزان زیاد قبل ازبرداشت میوه
12-تهیه نهال سالم ازنهالستانهای دارای مجوزوعاری ازعوامل بیماریزا وضدعفونی نهال وادوات باغبانی

اهداف هرس
1-توسعه چارچوب قوی برای حمایت از میوه های بزرگ
2-ایجادتعادل بین سبزینه ومیوه تولیدی جهت رسیدن به میوه باکیفیت
3-گستردگی وارتفاع مناسب درخت جهت سهولت برداشت میوه
4-کانوپی مناسب درخت جهت نفوذ نوروسموم،هوادهی،سریع خشک شدن،رنگ گیری میوه وکاهش بیماریها
5-تحریک رشدجدیددربهارباحذف40درصد شاخه های درخت قبل بهار
6-حذف شاخه های پیر،خاکستری ،کم رشد وغیرمثمر
7- گذاشتن شاخه های یکساله قرمز45تا61سانتیمترجهت میوه دهی
8-حذف شاخه های شکسته ومریض(آلوده به شانکرو...)
9- حذف پاجوشها،شاخه های آویزان ونزدیک زمین وشاخه های نفوذ کننده به درون گیاه
10-شروع هرس ازاولین روز کاشت خواهدبود برای رسیدن به درختی باشاخه های قوی که عمرطولانی داشته باشد.
11- میوه وگل فقط درشاخه های دوساله درسال دوم تشکیل میشود.

مدیریت تلفیقی بیماری پوسیدگی قهوه ای مونیلیا
1- رعایت بهداشت زراعی
2-حذف میوهای باقیمانده بعدآخرین چین زیراباعث کاهش آلودگی دم میوه وسرشاخه وکاهش تعدادشانکرروی سرشاخه هامیشود.
3-مدفون نمودن میوه هاو سرشاخه های الوده زیرخاک وکمک به پوسیدن انها
4-مونیتورینگ وضعیت بیماری بابررسی شرایط جوی درزمان گلدهی وبررسی پتانسیل تولید آپوتس وامکان اشاعه بیماری واطلاع رسانی
5-هرس مناسب جهت بهبودهوادهی،افزایش نفوذنوروسریع خشک شدن تاج درخت
6-دقت درکوددهی وتعادل در میزان ازت،پتاس وسیلیس و... ودرنتیجه استحکام دیواره سلولی
7-اجتناب ازدپوی میوه وسرشاخه آلوده درحاشیه باغ وسوزاندن آنها
8-سمپاشی درصورت نیاز ودر شرایط مساعدجوی بارورال تی اس یاکاربندازیم یاتبوکونازول درزمان اوایل گلدهی و3هفته قبل چیدن مصادف بارنگدارشدن میوه ومبارزه با حشراتی که میوه رازخمی میکنند.
9-عدم کشت ارقام مختلف هلو در جوارهم زیرا ریسک الودگی به این بیماری درارقام دیررس بعلت اینوکلوم تولیدی درارقام زودرس بیشترمیشود.

مدیریت تلفیقی بیماری شانکرباکتریایی
1- استفاده از نهال سالم وحتی الامکان استفاده ارقام مقاوم
2-سمپاشی باسموم مسی درزمان تورم غنچه وقبل ظهورگل
3-سمپاشی دراواخرزمستان بااکسی کلرورمس قبل از شروع گلدهی ودرصورت شرائط ابرناکی ممتددربهار باسمومی مانند نوردوکس یا بردوفیکس میتوان سمپاشی را تکرار نمود.
4-استفاده از سموم انتی بیوتیک بعدازریزش گل درصورت امکان. البته بعلت امکان بروز مقاومت وهزینه زیاد از سموم انتی بیوتیک در شرائط مزرعه استفاده نمیشود.
5-سه هفته بعداز ریزش گل برای ایجاد لکه روی میوه زمان حساسی است لازم است سمپاشی با سموم فوق انجام گیرد.
6-سمپاشی پاییزه فوری بعد هرس انجام گیردتاامکان الودگی از محل زخمهای ایجادی کمتر شود.
7- بقایای هرس فوری از باغ جمع اوری ومنهدم شود.
8- هرس تابستانه حدود10سانتیمترپایینترازمحل الوده وسمپاشی فوری باغ باسموم مناسب میتواندجهت کنترل بیماری درسال بعدموثرباشد.
9- ضدعفونی ابزارهرس وسایر ادوات قبل از ورود به باغ

مدیریت تلفیقی لب شتری هلو
1-هرس مناسب وحذف شاخه های آلوده
2- سمپاشی با سموم مسی درپاییزقبل ازریزش کامل برگها بسیار ضروری است
3- سمپاشی با سموم مسی همزمان با تورم غنچه
4- درصورت بارندگی زیادبهتراست قبل ازظهورگل بااستفاده از کاپتان نیز سمپاشی صورت گیرد.
5- درصورت بروز بهارخنک وپرباران وشیوع بیماری بایدبا آبیاری ومصرف کودهای ازته وعناصرریزمغذی شرایط تحریک رشد گیاه وظهوربرگهای جدید رافراهم نمودوازسمپاشی بی رویه بعدازظهوربیماری اجتناب نمود.کم کردن میوه وسرشاخه های خیلی الوده موثرمیباشد.

درمورد بیماری غربالی ناشی از قارچ ضمن مبارزه پاییزه دربهار درصورت وقوع بیماری لازم بعداز تشکیل میوه نسبت به سمپاشی با کاپتان یا رورال تی اس اقدام نمود وهر 14روز تکرارنمود.
البته بیماری باکتریایی نیز غربالی شدن برگ ومیوه میشود.
درمورد افات باغات مبارزه زراعی وهرس مناسب وتقویت درختان مانع از توسعه آفات میشود
دردرختان جوان تا2سال بهتراست باسرشاخه خوارهلو حتما مبارزه شود
درمورد سوسکهای چوبخوار وپوستخوار تقویت درختان موثرتراست.
سایرافات اهمیت کمتری دارند ولی بامونیتورینگ وبررسی افات منطقه درچندسال گذشته میتوان به اهمیت هرکدام پی برد واقدام مقتضی را توصیه نمود

روش‌هاي کنترل آفات گياهان زينتي

          M.A 
            بازدید : 523
          شنبه 31 تیر 1391
           نظرات (0)
        

- تولید گیاهان مقاوم به آفات؛

- استفاده از تکنیک‌های زراعی؛

- تکنیک رهاسازی نرهای عقیم؛

- استفاده از تله‌های فرمونی.

علاوه بر این 4 روش در مبارزه با آفات روش‌های دیگری وجود دارد که خیلی به صورت گسترده مورد استفاده قرار نگرفته‌اند.

سایر روش‌های کنترل آفات

- استفاده از ترکیبات شیمیایی دور کننده (Repelents)؛

- استفاده از مواد ضد تغذیه (Antifeedants)؛

- استفاده از عقیم‌کننده‌های شیمیایی (Chemostrilants)؛

- استفاده از تله‌های نوری؛

- استفاده از تله‌های چسبناک.

در اینجا در مورد تعدادی از مهم‌ترین روش‌ها بصورت فشرده مطالبی ارائه می‌شود.

* تولید گیاهان مقاوم

یکی از روش‌های جالب توجه در مبارزه با آفات تولید گیاهان مقاوم است. اصول اساسی این روش دگرگونی مصنوعی گونه‌های گیاهی به روش ژنتیکی است به نحوی که گیاه تولید شده میزبان مناسبی برای آفت نباشد. این تغییرات می‌تواند به دو روش فیزیکی و شیمیایی باشد.

تغییرات فیزیکی عمدتاً تغییراتی در ظاهر و بافت گیاه است. بعنوان مثال گیاهانی که با بافت سخت تولید می‌شوند در مبارزه با آفات مناسب‌ترند. هم‌چنین گیاهانی که سطح برگ آن‌ها از کرک بیشتری برخوردار است.

قابل توجه است که هر یک از این روش‌ها ممکن است فقط در مبارزه با یک آفت مفید باشد و در مبارزه با گونه دیگر نقش منفی ایفا کند. لذا در مبارزه با آفات کلاً به مجموع آفاتی که بر روی یک گونه گیاهی فعالیت می‌کنند، توجه داشته باشید.

تغییرات شیمیایی در برگیرنده تغییر در مواد شیمیایی موجود در گیاهان است، که بصورت‌های مختلفی در کنترل آفات نقش دارد.

۱)آنتی‌زنوز(Antixenosis) : مکانیزم شیمیایی و فیزیکی که باعث دفع حشرات و ممانعت از استقرار آن‌ها روی گیاه می‌شود.

۲)آنتی‌بیوز(Antibiosis) : مکانیزمی که باعث اثرات معکوسی روی ویژگی‌های بیولوژیک آفت می‌شود.

۳) تحمل (Tolerance) : مکانیزمی که باعث افزایش تحمل گیاه در مقابل حمله آفت می‌شود.

در تولید گیاهان مقاوم، وجود ارتباط تنگاتنگ بین متخصصین ژنتیک گیاهی و متخصصین حشره‌شناسی مهم است. این دو گروه از متخصصین الزاماً باید در تولید گیاهان مقاوم با هم همکاری داشته باشند.

تولید هر واریته یا هر گیاه مقاوم به آفت، حداقل حدود 10 تا 15 سال طول می‌کشد. مزیت عمده استفاده از گیاهان مقاوم اینست که این روش با سایر روش‌های مبارزه با آفات سازگار است. بعنوان مثال حشراتی که در روی گیاهان مقاوم به آفات تغذیه می‌کنند عموماً در مقابل شرایط محیطی حساس‌تر و ضعیف‌ترند و سریع‌تر از بین می‌روند. هم‌چنین گیاهان مقاوم به آفات می‌توانند کارآیی دشمنان طبیعی را افزایش دهند.

بعنوان مثال گیاه تولید شده با میزان کرک کمتر در سطح برگ، باعث افزایش کارآیی بعدی از پارازیتوئیدها می‌شود. تاکنون گیاهان مقاوم برای بیشتر از صد گونه گیاهی تولید شده‌اند.

آیا تولید گیاهان مقاوم می‌تواند بعنوان یک نوع کنترل بیولوژیک باشد؟

تولید گیاه مقاوم اگر صرفاً بر روی جمعیت آفت تاثیر بگذارد کنترل بیولوژیک نیست، در حالیکه اگر باعث افزایش کارآیی دشمنان طبیعی باشد نوعی کنترل بیولوژیک محسوب می‌شود.

* استفاده از تکنیک‌های زراعی

از دیگر روش‌های مبارزه با آفات می‌توان به روش‌های زارعی اشاره کرد. کنترل زراعی آفات در برگیرنده تغییرات اَگروتکنیکی به منظور کاهش تولید مثل و بقای آفت است. روش‌های زراعی از قدیمی‌ترین روش‌هایی هستند که توسط بشر در کنترل آفات مورد استفاده قرار گرفتند.

کنترل زراعی آفات

- تغییر در زمان کاشت و برداشت؛

- شخم زدن؛

- تغییر فواصل کشت؛

- آبیاری؛

- تناوب زراعی؛

- کاشت گیاهان تله.

زمان کاشت در مورد بعضی از محصولات در کنترل آفات نقش مهمی دارد. به عنوان مثال با کشت گیاه در زمان نبود آفت (زودتر یا دیرتر از زمان کشت معمول) گیاه از خسارت آفت فرار داده می‌شود.

در تناوب زراعی گیاهی که بعنوان گیاه دوم کاشته می‌شود، نباید در ارتباط سیستماتیک بوتانیکی با گیاه اول باشد. در واقع اگر آفات گیاه اول با آفات گیاه دوم متفاوت باشد می‌توان در بیولوژی آفات ایجاد اختلال کرد و جمعیت آن‌ها را کاهش داد.

* تکنیک رهاسازی نرهای عقیم

در این روش با تکثیر جمعیت انبوهی از حشرات نر و قرار دادن آن‌ها تحت تاثیر مواد رادیواکتیو و رهاسازی آن‌ها در طبیعت در تولید مثل آن‌ها اختلال ایجاد می‌شود. این یک روش دیگر مبارزه با آفات است. یکی از تکنیک‌های بسیار جالب که حداقل در مورد 10 گونه از آفات توصیه شده است. در این روش بطور خلاصه، نرها را در اَنسکتاریوم یا محیط پرورش حشرات با جمعیت‌های بسیار انبوه تولید می‌کنند، سپس آن‌ها را تحت تاثیر مواد رادیواکتیو مثل کبالت قرار می‌دهند، این عمل باعث بوجود آمدن اختلالات ژنتیکی در اسپرم حشرات نر می‌شود. بعد از رهاسازی حشرات نر در طبیعت، با حشرات ماده آزاد جفت‌گیری می‌کنند. اما تخم‌های تولید شده توسط ماده‌ها عموماً تفریغ نمی‌شود و از آن نِتاجی بوجود نمی‌آید.

مبارزه با شته

          M.A 
            بازدید : 507
          شنبه 31 تیر 1391
           نظرات (0)
        

شته
phylloxera
filoksera

حشرات این خانواده که با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه می کنند ، دارای تعداد زیادی از گونه ها و از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ، باغبانی ، سبزیکاری ، جنگلی و غیره بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار میباشند .
شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماریهای ویروسی نقش مهمی ایفا می کنند .
عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی بر روی قسمتهای گیاهان میزبان تشکیل گالهای گوناگونی را می دهند .
شته ها حشرات کوچک کُرَوی ، پهن و یا بیضی شکل هستند ، طول بدن آنها از نیم میلیمتر تا هشت میلیمتر متغیر و اغلب اوقات بین ۲ تا ۴ میلیمتر می باشد .
رنگ آنها بسیار متنوع و اغلب دارای رنگهای زرد ، سبز ، قرمز ، سیاه و یا خاکستری هستند .
بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت میباشد .
در شته ها سر دارای یک جفت شاخک که طول آن متغیر است وجود دارد .
شته ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولا بلند تر از سایر پاها می باشد .
شته ها به دو شکل بدون بال و یا بالدار میباشند .
در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود .
ضمنا در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد .
شکل و اندازه این زائده ، شاخکها ، دُم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند .
شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی بنام ( عَسَلَک ) میباشند که باعث جلب مورچه ها گَشته و حتی مورچه ها با شاخکهای خود آنها را تحریک به ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند .
بعضی از مورچه ها برای یک کُلُنی از شته ها لانه ساخته و آنها را محبوس می کنند و یا آنها را به مکانهای دیگر مخصوصا روی ریشه گیاهان منتقل می کنند .
در حقیقت مورچه ها استثمارکننده شته ها هستند .
بدین جهت شته ها را گاو شیری مورچه ها نامیده اند .
در عوض مورچه ها اغلب اوقات شته ها را از حمله و گزند دشمنانشان مصون می دارند .
زندگی شته ها بسیار پیچیده است در قسمتی از زندگی خود بطریق بِکرزائی تکثیر پیدا کرده و سپس بعد از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های متعددو متوالی ایجاد کرده و در پائیز ماده های جنسی تخمهای زمستانه می گذارند .
زادآوری در شته ها بسیار زیاد میباشد ، بطوریکه تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به ۲۰ نسل می رسد .
چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا گلزاری را آلوده نماید .
عده ای از شته ها زندگی خود را بر روی یک گیاه بپایان می رسانند ( یک میزبانه ) در حالیکه عده ای دیگر قسمتی از زندگی خود را روی یک گیاه و قسمت دیگر را روی گیاه دیگری می ذرانند ( دومیزبانه ).
شرایط آبر و هوائی فصل بهار ، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .
در مورد شته های دو میزبانه اگر بتارانهای بهاری موقعی ببارد که حد اکثر افراد بالدار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند .
در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تاثیری ندارد .
جمعیت شته های یک میزبانه در اوائل بهار بسیار زیاد می باشند ولی بتدریج در هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزکها ، مگسها ، رنبورهای شته خوار ، قارچهای شته کُش ، و همچنین بعلت کمی رطوبت از بین رفته و سپس در اوائل پائیز شروع بازدیاد می کنند .
کثرت جمعیت و در نتیجه زیان شته ها به عوامل بسیار زیاد از قبیل شرایط آب و هوائی ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازیت ها و شکاری ها، بستگی دارد .

بعنوان مثال زندگی دو نوع شته در زیر شرح داده می شود :
۱ – شته سبز هلو – Myzus persicae :
طول حشره بالغ بی بال ۵/۱ تا ۲ میلیمتر و رنگ آن سبز ِزَرد و یا زرد می باشد .
بدن بیضی شکل و زائده آن نسبتا طویل است .
بیولوژی – تخمها در قاعده جوانه های هلو ، شلیل ، بندرت در زرد آلو گذاشته می شود .
در اواسط فروردین بسته به شرایط آب و هوائی ، تخمها باز شده و حشرات بطرف برگها می روند و سپس اواسط اردیبهشت حشرات هر کدام بطور متوسط ۴۰ تا ۵۰ نوزاد بدون بال تولید می کنند که بنوبه خود حشرات بی بال و یا بالدار می زایند .
در نسل سوم ، تقریبا تمام حشرات بالدار می باشند و بتدریج در اواسط خرداد تقریبا حشره ای بر روی درخت هلو باقی نمانده و تمام آنها بر روی میزبان دوم که بسیار گوناگون و از خانواده های مختلف گیاهی میباشند مانند: چغندر ، اسفناج ، تنباکو ، سیب زمینی ، کوکب ، کلم و غیره مهاجرت می کنند و نوزادان خود را در روی آنها می گذارند و این نوزادان درطول فصل تابستان نسلهای متوالی را تشکیل میدهند .
گزش شته ها برروی برگهای هلو وسپس برروی برگهای میزبان ثانوی باعث پیچیدگی برگها میشود.
شته ها در روی سطح زیرین برگها قرار گرفته و بدین طریق مبارزه با آنها بسیار مشکل می شود .
در تابستان و در ماههای تیر، مرداد و شهریور شته ها در روی میزبانهای ثانوی زادآوری کرده و فعالیت آنها باعث ایجاد زردی ، پومردگی ، تغییر شکل برگها می گردند .
و در بعضی از موارد باعث انتقال بیماریهای ویروسی می گردند .
درشهریورماه تا اواخرماه حشرات جنسی بالدار بسوی میزبان اولیه ( درخت هلو ) مهاجرت مینمایند.
هر شته به تعداد پنج تا ده تخم منفردا بر روی شاخه های جوان و جوانه ها می گذارند و تخمها تا بهار سال آینده باقی خواهند ماند .

۲ – شته گل سُرخ – Metopolophium dirhodum :
طول حشره بالغ بی بال این شته در حدود ۸/۲ تا ۴/۳ میلیمتر و رنگ آن سبز مایل به قهوه ای با زائده و پاهای سیاه رنگ می باشد .
در ابتدای بهار تخم این شته ها که از سال قبل بر روی درخت گذاشته شده بتدریج شروع به باز شدن کرده و در نتیجه زادآوری شته ها سطح زیرین برگها و ساقه های گل دهنده ( گل سُرخ و نسترن ) مملو از این شته ها میشود .در مکانهائی که حمله این شته مقارن با سفیدک گل سُرخ باشد می توان با مخلوط کردن دو سم قارچ کُش و حشره کُش فقط یکبار مبارزه نمود .
باید توجه داشت که دو سم مصرفی قابلیت اختلاط با یکدیگر را داشته باشند .

مبارزه :
مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بمحض ظهور اولین کُلُنی های شته آغاز گردد .
بعلاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیتها و شکاری ها زیاد نبوده و سمپاشی زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمان نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کُش های معمولی که برای مبارزه با مگس از آنها استفاده میشود از بین میرود .
اما در محیط باز دفع شته بسیار مشکل است .
سمومی که در مبارزه علیه شته ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره میباشند که خاصیت تماسی دارند مانند : مالاتیون ، گوزاتیون ، دیازینون و سوپر اسید ، که بر حسب ماده موثر آنها از یک تا یک و نیم گرم در یک لیتر آب مصرف میشوند .
سموم نفوذی موسوم به سیستمیک مانند : فسامیدون ، متاسیتوکس و سموم مشابه که دارای خاصیت نفوذی میباشند برتری چشم گیری به سموم تماسی شته کُش دارند .
زیرا علاوه بر اینکه شته ها در سطح زیرین برگها و مکانهای دیگری از گیاه که سم مستقیما به آنها نمی رسد را از بین میبرد ، بلکه به پارازیت ها و شکاری های مفید آنها نیز صدمه زیادی وارد نمی آورد .
و نیز علیه کَنِه های گیاهی موثر می باشد و دوام آنها برحسب رشد گیاه و نوع سم بین ۱۰ تا ۲۰ روز طول می کشد . برای اینکه مقدار ماده موثر بیشتری داخل گیاه شود ، لازم است که سمپاشی زمانی که برگها باندازه کافی رشد کرده باشند انجام گیرد .
بنابراین باید این سموم را دیر تر از سموم شته کُش تماسی مصرف نمود .

برگرفته از کتاب : پرورش گلها و گیاهان زینتی

مهمترین بیماری گندم (سن گندم)

          M.A 
            بازدید : 544
          شنبه 31 تیر 1391
           نظرات (0)
        

مقدمه‌
این‌ آفت‌ که‌ بعنوان‌ Sun Pest نیز شهرت‌ یافته‌ است‌ آفت‌ اصلی‌ (Key pest) محصول‌ گندم‌ در ایران‌ می‌باشد و علاوه‌ بر گندم‌ به‌ جو نیزخسارت‌ می‌زند. مناطق‌ پراکنش‌ این‌ آفت‌ شامل‌ ایران‌ و کشورهای‌ مهم‌ مرز ایران‌ از جمله‌ افغانستان‌، ترکمنستان‌، آذربایجان‌،ارمنستان‌، ترکیه‌، عراق‌، سوریه‌، لبنان‌، فلسطین‌، قفقاز، جنوب‌ روسیه‌، شرق‌ اروپا، شمال‌ آفریقا و عربستان‌ می‌باشند. نام‌ علمی‌ این‌ آفت‌Eurygaster integriceps put می‌باشد. جمعیت‌ این‌ آفت‌ در مناطق‌ شمال‌ ایران‌، کشورهای‌ قفقاز و برخی‌ دیگر از مناطق‌ دارای‌ آب‌و هوای‌ مدیترانه‌ای‌، در مقایسه‌ با گونه‌ مشابه‌ و رقیب‌ به‌ نام‌ E.maura کاهش‌ یافته‌ است‌. بطوریکه‌ هرچه‌ شرایط اقلیمی‌ مرطوب‌ترباشد، جمعیت‌ گونه‌ E.maura بیشتر می‌گردد. سابقه‌ این‌ آفت‌ در ایران‌ به‌ زمان‌های‌ بسیار دور باز می‌گردد. مشهور است‌ که‌ نادرشاه‌افشار جهت‌ کنترل‌ جمعیت‌ آفت‌ سن‌ دستور داد تا محل‌های‌ زمستان‌گذرانی‌ سن‌ که‌ بیشتر شامل‌ تپه‌ها و کوهپایه‌ها می‌باشند. آتش‌زده‌شود و به‌ همین‌ جهت‌ سن‌های‌ سیاهرنگ‌ را اصطلاحٹ سن‌ نادری‌، می‌گفتند.

شکل‌شناسی‌ آفت‌
طول‌ بدن‌ این‌ حشره‌ بین‌ 13ـ9 میلیمتر و عرض‌ بدن‌ آن‌ بین‌ 8ـ7 میلیمتر می‌باشد. رنگ‌ بدن‌ از زرد خاکستری‌ تا قهوه‌ای‌ مایل‌ به‌ سیاه‌متغیر است‌ و گاهی‌ برنگ‌ سیاه‌ دیده‌ می‌شود. سر این‌ آفت‌ مثلثی‌ شکل‌ و در وسط آن‌ شیار باریکی‌ وجود دارد. این‌ آفت‌ دارای‌ دو شاخک‌نخی‌ شکل‌ در جلو سر می‌باشد. اندازه‌ تخم‌ آفت‌ معمولا 0/7 میلیمتر است‌ و به‌ تعداد 14 عدد بطور منظم‌ در دو ردیف‌ 7 عددی‌ روی‌برگ‌های‌ گندم‌ یا علف‌های‌ دیگر قرار داده‌ می‌شود.
سن‌ گندم‌ دارای‌ پنج‌ مرحله‌ پورگی‌ است‌. پوره‌های‌ جوان‌ سن‌، به‌ طول‌ 1/2 میلیمتر و تقریبٹ گرد هستند. پوره‌های‌ سنین‌ بعدی‌ بزرگترهستند و به‌ تدریج‌ زاویه‌ بال‌ و نیز سپرچه‌ آن‌ رشد می‌یابد. رنگ‌ پوره‌ها در سن‌ ابتدایی‌ سیاه‌ و در سنین‌ بعدی‌ آجری‌ مات‌ است‌.
سن‌های‌ نر و ماده‌ را از روی‌ حلقه‌های‌ تناسلی‌ می‌توان‌ از یکدیگر تشخیص‌ داد و در سن‌های‌ نر حلقه‌ ششم‌ شکم‌ ذوزنقه‌ای‌ شکل‌ و لبه‌عقبی‌ آن‌ منحنی‌ است‌ و سوراخ‌های‌ تناسلی‌ را می‌پوشاند. در سن‌های‌ ماده‌ حلقه‌ ششم‌ شکم‌ مدور است‌ و از هفت‌ قسمت‌ کیتینی‌تشکیل‌ می‌یابد که‌ در حال‌ استراحت‌ کاملا به‌ یکدیگر چسبیده‌اند. روی‌ این‌ حلقه‌ در جهت‌ طول‌ یک‌ شکاف‌ بطور وضوح‌ نمایان‌ است‌.
سن‌ گندم‌ از نظر مورفولوژی‌ به‌ دو گروه‌ تقسیم‌ می‌شود:
الف‌. جمعیتی‌ از این‌ حشره‌ که‌ در زیستگاه‌های‌ طبیعی‌ واقع‌ در ارتفاعات‌ زندگی‌ می‌کند و ضمن‌ تغذیه‌ از گیاهان‌ غیرزراعی‌ به‌ویژه‌گندمیان‌ و بدون‌ آنکه‌ پروازهای‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ انجام‌ دهد. به‌ زاد و ولد می‌پردازد. این‌ گروه‌ دارای‌ اندازه‌ بدن‌ کوچک‌ بوده‌ و طول‌ وعرض‌ بدن‌ آنها به‌ ترتیب‌ 10/5ـ8 و 6/8ـ5 میلیمتر است‌.
ب‌. گروهی‌ که‌ از گندم‌ و جو تغذیه‌ می‌کنند، به‌ویژه‌ آنهایی‌ که‌ به‌ مزارع‌ گندم‌ آبی‌ حمله‌ور می‌شوند، جثه‌ای‌ بزرگتر دارند و طول‌ و عرض‌بدن‌ آنها به‌ ترتیب‌ 2/8ـ9/8 و 7/6ـ6/2 میلیمتر است‌.

زیست‌شناسی‌
سن‌ مادر در شرایط مساعد آزمایشگاهی‌ بین‌ 300 تا 556 عدد تخم‌ می‌گذارد. این‌ تعداد در شرایط طبیعی‌ مساعد 114 تا 329 عدد ودر شرایط نامساعد یا دوره‌ خاموشی‌ 75 عدد یا کمتر است‌.
این‌ آفت‌ در تمام‌ مناطق‌ کشور انتشار دارد. ولی‌ در حاشیه‌ شمالی‌ کشور که‌ مرطوب‌ است‌ جمعیت‌ آن‌ در مقابل‌ با گونه‌های‌ رقیب‌ آن‌یعنی‌ E.maura کاهش‌ می‌یابد و در مناطق‌ مرطوب‌ فقط گونه‌ اخیر مشاهده‌ می‌شود.
سن‌ گندم‌ هرساله‌ دارای‌ یک‌ نسل‌ است‌. در پایان‌ فصل‌ زراعی‌ و پس‌ از برداشت‌ محصول‌ سن‌های‌ موجود در سطح‌ مزارع‌ به‌ ارتفاعات‌ وتپه‌ها مهاجرت‌ کرده‌ و به‌ تغذیه‌ بیشتر و ذخیره‌ چربی‌ در اماکن‌ مزبور پرداخته‌ و خود را برای‌ زمستان‌گذرانی‌ آماده‌ می‌کنند. این‌ پرواز به‌سمت‌ دامنه‌های‌ شمال‌ کوه‌ها و تپه‌ها، که‌ در تابستان‌ خنک‌ بوده‌ و پوشش‌ گرامینه‌های‌ وحشی‌ مناسبی‌ برای‌ تغذیه‌ سن‌ دارد، صورت‌می‌گیرد. پس‌ از تکمیل‌ تغذیه‌ و بتدریج‌ با فرارسیدن‌ فصل‌ سرما این‌ حشرات‌ خود را به‌ دامنه‌های‌ جنوبی‌ کوهها که‌ به‌ سمت‌ آفتاب‌ است‌رسانیده‌ و در ارتفاع‌ کمتری‌ مستقر شده‌ و پس‌ از مدتی‌ تغذیه‌ و در زیر بوته‌های‌ گون‌، درمنه‌ و سایر گیاهان‌ بوته‌ای‌ وحشی‌ زیر تخته‌سنگ‌ها و پناهگاه‌های‌ مختلف‌ دیگر پنهان‌ شده‌ و بتدریج‌ به‌ خواب‌ زمستانی‌ فرو می‌روند. در اواخر زمستان‌ و اوایل‌ بهار که‌ شیب‌های‌جنوبی‌ تحت‌ تابش‌ آفتاب‌ زودتر از قسمت‌های‌ دیگر گرم‌ می‌شوند سن‌ از خواب‌ زمستانی‌ بیدار شده‌ و مدتی‌ در همان‌ محل‌ به‌ تغذیه‌ ازگرامینه‌های‌ وحشی‌ پرداخته‌ و بتدریج‌ در فروردین‌ و اردیبهشت‌ به‌ سوی‌ مزارع‌ غلات‌ در دشت‌های‌ مجاور پرواز می‌کنند. پرواز یامهاجرت‌ سن‌ از کوه‌ به‌ مزارع‌ اصطلاحٹ ریزش‌ سن‌ گفته‌ می‌شود. تاریخ‌ دقیق‌ ریزش‌ سن‌ بسته‌ به‌ سرد یا گرم‌ بودن‌ سال‌ و منطقه‌ متفاوت‌بوده‌ و در همدان‌ در نیمه‌ سوم‌ فروردین‌ ماه‌ است‌. طول‌ مسافت‌ پروازی‌ سن‌ حدود 30 تا 35 کیلومتر بوده‌ و در فاصله‌ 40 کیلومتر یابیشتر از اماکن‌ زمستان‌گذران‌ دیده‌ نمی‌شود.
علل‌ عمده‌ نوسان‌ جمعیت‌ سن‌، عوامل‌ جوی‌ است‌ که‌ باعث‌ ایجاد دو دوره‌ طغیان‌ و خاموشی‌ به‌ شرح‌ زیر می‌شود:
الف‌. سال‌های‌ طغیان‌: اگر هوا در بهار ملایم‌ و در تابستان‌ بتدریج‌ گرم‌ شود و در پاییز خنک‌ و در زمستان‌ تغییرات‌ ناگهانی‌ و شدید دمایی‌دیده‌ شود، طی‌ چند سال‌ برای‌ سن‌ گندم‌ شرایط دمایی‌ و تغذیه‌ای‌ مناسبی‌ ایجاد می‌شود که‌ منجر به‌ طغیان‌ سن‌ گندم‌ می‌گردد و سن‌تخم‌ بیشتری‌ تولید می‌نماید.
ب‌. سال‌های‌ خاموشی‌: اگر هوا در بهار سرد و بارانی‌ و دارای‌ تغییرات‌ جوی‌ زیادی‌ شود و هوای‌ تابستان‌ معتدل‌ و دارای‌ ریزش‌ باران‌تابستانه‌ باشد، رشد و نمو گندم‌ و سن‌ با توجه‌ به‌ عوامل‌ جوی‌ هم‌آهنگ‌ نمی‌گردد، همچنین‌ اگر هوای‌ پاییز ملایم‌ و هوای‌ زمستان‌ بدون‌ریزش‌ برف‌ باشد و اواخر زمستان‌ و اوایل‌ بهار نیز حرارت‌ هوا متغیر و توام‌ با وزش‌ باد گردد. طی‌ چند سال‌ میانگین‌ تخم‌ریزی‌ سن‌ گندم‌هرسال‌ کم‌ شده‌ و جمعیت‌ بسوی‌ خاموشی‌ گرایش‌ می‌یابد.
قبلا دوره‌ طغیان‌ سن‌ گندم‌ را هفت‌ و هشت‌ ساله‌ می‌دانستند. ولی‌ در سال‌های‌ اخیر و بعلل‌ مختلف‌ از جمله‌ کشت‌ وسیع‌ گندم‌ در کشور،سمپاشی‌های‌ گسترده‌ علیه‌ سن‌ گندم‌ و بهم‌خوردن‌ تعادل‌ جمعیت‌ آفت‌ با دشمنان‌ طبیعی‌ آن‌ باعث‌ گم‌ شدن‌ این‌ دوره‌ شده‌ (که‌ در واقع‌طغیان‌ و خسارت‌ سن‌ هرساله‌ مشاهده‌ می‌شود) ولی‌ شدت‌ آن‌ توزیع‌ شده‌ است‌.

طرز خسارت‌
سن‌ گندم‌ به‌ سه‌ روش‌ خسارت‌ ایجاد می‌کند. الف‌) خسارت‌ سن‌ مادر، که‌ به‌ خسارت‌ حشرات‌ نر و ماده‌ای‌ که‌ پس‌ از زمستان‌گذرانی‌ دراوایل‌ بهار در مزارع‌ ریزش‌ می‌کنند اطلاق‌ می‌شود. سن‌ در این‌ مرحله‌ با مکیدن‌ شیره‌ ساقه‌ و برگ‌های‌ جوان‌ و سبز و جوانه‌های‌ گندم‌باعث‌ ضعف‌ بوته‌ها، پیچیدگی‌ و خشک‌ شدن‌ برگ‌ها و سفید شدن‌ خوشه‌ها از محل‌ تغذیه‌ یا فرو بردن‌ خرطوم‌ سن‌ می‌شود. ب‌)خسارت‌ پوره‌های‌ سن‌، که‌ برای‌ رشد و نموشان‌، از برگ‌، ساقه‌ و شیره‌ دانه‌های‌ نرم‌ گندم‌ تغذیه‌ می‌کند. اوج‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ مربوط به‌تغذیه‌ پوره‌های‌ رشد یافته‌ مانند سن‌ چهارم‌ و پنجم‌ پورگی‌ است‌ که‌ باعث‌ لاغری‌ و چروکیدگی‌ دانه‌ گندم‌ می‌شود. ج‌) خسارت‌ حشرات‌بالغ‌ نسل‌ جدید که‌ از کامل‌ شدن‌ رشد پوره‌ها ایجاد شده‌اند. اگر در برداشت‌ گندم‌ تاخیر صورت‌ گیرد، بالاترین‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ در این‌مرحله‌ خواهد بود. در این‌ زمان‌ خوشه‌های‌ گندم‌ تقریبٹ رسیده‌ و محصول‌ در دست‌ برداشت‌ است‌. خسارت‌ در این‌ مرحله‌ باعث‌ پوکی‌خوشه‌ها می‌شود، بنابراین‌ باید هرچه‌ سریعتر محصول‌ برداشت‌ گردد تا این‌ نوع‌ خسارت‌ بوجود نیاید. بدین‌ منظور برداشت‌ دومرحله‌ای‌ گندم‌ پیشنهاد می‌شود.

پیش‌بینی‌ وضعیت‌ سن‌ گندم‌
سن‌ گندم‌ از تاریخ‌ پرواز به‌ کوهستان‌ تا بازگشت‌ به‌ مزارع‌، طی‌ 9 ماه‌ از سال‌ تا حدود زیادی‌ به‌ چربی‌ بدن‌ خود وابستگی‌ دارد، بنابراین‌چربی‌، نقش‌ اساسی‌ را در بقای‌ حشره‌ دارد. چربی‌ بدن‌ سن‌ها از نمونه‌برداری‌ و میانگین‌گیری‌ از وزن‌ 30 تا 50 عدد سن‌ بدست‌ می‌آید.خصوصیات‌ جسمی‌ سن‌ برحسب‌ وزن‌ بدن‌ سن‌ ماده‌ تعیین‌ می‌گردد. وزن‌ نر حدود 5 میلیگرم‌ کمتر از سن‌ ماده‌ است‌. سن‌هایی‌ که‌ 125میلیگرم‌ و یا بیشتر وزن‌ دارند، خصوصیات‌ جسمی‌ مطلوب‌ و سن‌هایی‌ که‌ 115 میلیگرم‌ وزن‌ دارند، مشخصات‌ جسمی‌ ضعیف‌ دارند.
گرایش‌ سن‌ به‌ طغیان‌ و یا دوره‌ خاموشی‌، برحسب‌ وزن‌ بدن‌ تعیین‌ می‌شود. چنانچه‌ در موقع‌ بیداری‌ سن‌ از خواب‌ زمستانه‌، وزن‌حشرات‌ ماده‌ 130 میلیگرم‌ یا بیشتر باشد، سن‌ مادر بطور متوسط 75 عدد تخم‌ می‌گذارد و جمعیت‌ پوره‌ها در صورت‌ مساعد بودن‌شرایط زندگی‌ بسوی‌ طغیان‌ گرایش‌ دارد. اگر وزن‌ سن‌ مادر 115ـ99 میلیگرم‌ باشد. میانگین‌ تخم‌ سن‌ مادر حدود 44 عدد خواهد بود وجمعیت‌ پوره‌ها بسوی‌ خاموشی‌ خواهد بود.

کنترل‌
سن‌ گندم‌ دارای‌ دشمنان‌ طبیعی‌ بسیار مهم‌ و متعددی‌ می‌باشد که‌ بطور خودبخود و طبیعی‌ تا حدود زیادی‌ آفت‌ را کنترل‌ می‌کنند که‌از جمله‌ مهمترین‌ آنها می‌توان‌ به‌ زنبورهای‌ پارازیتوئید جنس‌های‌ Trissolcus, Dissolcus, Assolcus از خانواده‌ Scelionidaeاشاره‌ کرد. گونه‌های‌ T.vassilieri Mayو A.semistriatus Nee. در مبارزه‌ بیولوژیک‌ علیه‌ سن‌ گندم‌ بیشترین‌ اهمیت‌ را دارند. این‌زنبورها سال‌ها بطور مصنوعی‌ در آزمایشگاه‌ پرورش‌ داده‌ می‌شدند و در بهار مصادف‌ با تخمریزی‌ سن‌ها در مزارع‌ رها می‌گردیدند. ولی‌پس‌ از ظهور سموم‌ پر قدرت‌ جدید و به‌ دلیل‌ رقابت‌های‌ اقتصادی‌ آشکار و پنهان‌ و عدم‌ کنترل‌ صد در صد آفت‌ که‌ ویژگی‌ این‌ نوع‌مبارزه‌ است‌ و در نتیجه‌ عدم‌ رضایت‌ کامل‌ کشاورزان‌ از آن‌، تنها به‌ کاربرد سموم‌ سمپاشی‌ اکتفا گردید. ضروری‌ است‌ که‌ این‌ روش‌ مبارزه‌دوباره‌ احیا گردید.
اگر بتوانیم‌ با قرق‌ منطقی‌ کوه‌ها و تپه‌ها از چرای‌ مفرط دام‌ در آنها جلوگیری‌ کنیم‌، تا حدودی‌ از خطر حمله‌ سن‌ گندم‌ کاسته‌ایم‌. بنظرمی‌رسد اگر پوشش‌ گیاهی‌ کافی‌ باشد. سن‌ به‌ گرامینه‌های‌ موجود در کوه‌ قناعت‌ کرده‌ و کمتر به‌ مزارع‌ هجوم‌ می‌آورد. بعلاوه‌ سن‌ گندم‌ بابیش‌ از 50 نوع‌ گیاه‌ بطور مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ رابطه‌ میزبانی‌ دارد. بنابراین‌ حفاظت‌ از مراتع‌ و گیاهان‌ مزبور، باعث‌ حفظ جمعیت‌ درحالت‌ تعادل‌ طبیعی‌ آن‌ و در زیر سطح‌ زیان‌ اقتصادی‌ (EIL) می‌گردد.
یکی‌ از مشکلاتی‌ که‌ در سال‌های‌ اخیر بروز کرده‌ است‌ پدیده‌ خشکسالی‌ است‌، که‌ باعث‌ گسترش‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ شده‌ است‌. با توجه‌به‌ عدم‌ رعایت‌ صحیح‌ حریم‌ مراتع‌ در کشور ما که‌ به‌ علل‌ گوناگون‌ از جمله‌ تملک‌ مراتع‌ صورت‌ می‌گیرد، بسیاری‌ از افراد کم‌ زمین‌ وبی‌زمین‌ به‌ کاشت‌ اراضی‌ شیب‌دار و مراتع‌ دارای‌ خاک‌ فقیر و بسیار فقیر روی‌ آورده‌اند. در شرایط نامناسب‌ بارندگی‌، جوانه‌زنی‌ و رشداولیه‌ گیاه‌ که‌ لازمه‌ بوجود آمدن‌ بوته‌های‌ قوی‌ در بهار سال‌ بعد می‌باشد، با اشکال‌ مواجه‌ شده‌ و محصول‌ بقدری‌ ضعیف‌ می‌گردد، که‌گاهی‌ برداشت‌ آن‌ مقرون‌ به‌ صرفه‌ نمی‌باشد و توسط کشاورزان‌ رها می‌گردد. این‌ بهترین‌ فرصت‌ برای‌ پوره‌های‌ سن‌ آخر و حشرات‌ تازه‌بالغ‌ است‌ که‌ تغذیه‌ خود را کامل‌ نموده‌ و به‌ اندازه‌ کافی‌ چربی‌ ذخیره‌ کننده‌ و خود را برای‌ زمستان‌ سخت‌ مهیا کنند. بنابراین‌ بایدچاره‌ای‌ اندیشید تا از کاشت‌ اراضی‌ فقیر و مراتع‌ شیب‌دار توسط کشاورزان‌ جلوگیری‌ شود. کشت‌ جو بجای‌ گندم‌ در کانون‌های‌ آلودگی‌یکی‌ از اصلی‌ترین‌ گزینه‌هایی‌ است‌ که‌ اکثر متخصصان‌ به‌ آن‌ اشاره‌ کرده‌اند. در نمونه‌گیری‌های‌ اینجانب‌ در مناطق‌ کبودرآهنگ‌ و رزن‌در استان‌ همدان‌، اختلاف‌ شدید در آلودگی‌ این‌ دو محصول‌ مشاهده‌ شد. برداشت‌ دو مرحله‌ای‌ گندم‌ در مرحله‌ خمیری‌ شدن‌ نیز یکی‌از توصیه‌های‌ اصلی‌ است‌ که‌ نتایج‌ آن‌ در کشورهای‌ شوروی‌ سابق‌ رضایتبخش‌ بوده‌ است‌.
دانشمندان‌ شوروی‌ سابق‌ همچنین‌ با استفاده‌ از روش‌ برداشت‌ دو مرحله‌ای‌ توفیقات‌ زیادی‌ در جهت‌ مبارزه‌ با سن‌ و کنترل‌ آن‌ بدست‌آوردند. برداشت‌ دو مرحله‌ای‌ غله‌ عبارت‌ است‌ از:
1. درو سریع‌ خوشه‌ها با ماشین‌ در مرحله‌ مومی‌ شدن‌ دانه‌ و حمل‌ خوشه‌ها به‌ خرمن‌گاه‌ در مدت‌ 3ـ2 روز (هرچه‌ سریعتربهتر) درمنطقه‌ آلوده‌ به‌ سن‌
2. خرمن‌ کوبی‌ بوسیله‌ ماشین‌ بوجاری‌ در خرمن‌گاه‌ و حمل‌ محصول‌ بوجاری‌ شده‌ به‌ انبار غله‌ در مدت‌ 3ـ2 روز.
روش‌ زراعی‌ دیگر برای‌ کنترل‌ سن‌، شامل‌ کشت‌ زود در پاییز (هراکشت‌) و برداشت‌ سریع‌ در آخر بهار است‌. باید از کشت‌ کرپه‌ اجتناب‌کرد. کاشت‌ ارقام‌ زودرس‌ گندم‌ باعث‌ گریز محصول‌ از زمان‌ اوج‌ فعالیت‌ پوره‌های‌ سن‌ آخر و سن‌های‌ بالغ‌ نسل‌ جدید می‌شود. ارقام‌گندم‌ مقاوم‌ به‌ سن‌ در حال‌ بررسی‌ و شایان‌ توجه‌ بسیار است‌، زیرا برخی‌ ارقام‌ گندم‌ بوسیله‌ ریشک‌های‌ زیاد یا دارا بودن‌ سیلیس‌ بیشتربافت‌ خود یا روش‌های‌ دیگر، تغذیه‌ آفت‌ را با مشکل‌ مواجه‌ می‌کنند. جهت‌ کنترل‌ شیمیایی‌ نیز توجه‌ به‌ سطح‌ زیان‌ اقتصادی‌ آفت‌ضروری‌ است‌. بهمین‌ منظور فرم‌ مبارزه‌ با جمعیت‌ سن‌ مادر و پوره‌ سن‌ هر سال‌ یا چند سال‌ یکبار تعیین‌ و توسط سازمان‌ حفظ نباتات‌ابلاغ‌ یا اجرا می‌گردد. این‌ میزان‌ جمعیت‌ که‌ کنترل‌ شیمیایی‌ را ضروری‌ می‌کند در گندم‌ یا جو و زراعت‌ آبی‌ و دیم‌ تفاوت‌ دارد